Duela urtebete pandemiak gure bizitzak hankaz gora jarri zituenetik, mundua nolabaiteko pausa egoera batean sartuta dago. Koronabirusak ia dena irentsi du, eta ezer gutxi hitz egiten da lehen ere hor zeuden eta oraindik ere hor dauden arazoez. Covid-19a ez da heriotzak eragiten dituen kausa bakarra. Zoritxarrez, oraindik ere gertatzen dira bihotzekoak, iktusak, minbiziak, istripuak eta suizidioak, batzuk aipatzearren.

40 segundoan behin pertsona bat hiltzen da munduan bere buruaz beste eginda, Munduko Osasun Erakundeak emandako datuen arabera. 2018an, Espainiako Estatuan, 3.539 pertsona hil ziren suizidioaren ondorioz eta 1.896 trafiko istripuetan. INE Espainiako Estatistika Institutuak argitaratutako azken datuak dira. Euskal Autonomia Erkidegoan, 163 suizidio kasu izan ziren eta 39 pertsona hil ziren errepideetan, eta Nafarroan, berriz, 59 eta 33, hurrenez hurren.

Aintzat hartu behar da baieztatutako suizidioak baino ez direla erregistratzen. Hala ere, oso uste zabala da benetan suizidioaren ondorioz hildakoak askoz ere gehiago direla eta horietako asko istripu edo intoxikazio gisa zenbatzen direla. Are gehiago, suizidioa da naturala ez den lehen heriotza arrazoia Espainian. Hildako bakoitzaren atzean, kaltetu asko eta sufrimendu anitz dago.

PANDEMIA

Koronabirusaren pandemiak, hain zuzen ere, sufrimendua, beldurra eta ziurgabetasuna eragin ditu herritarren artean. Kasu askotan, gainera, sentimendu horiei kaleratzeak, langabezia eta baliabide ekonomikoak gutxitzea gehitu behar zaizkie. EHUn Neurozientzietan doktore eta Zamudioko Ospitaleko psikiatra den Jon Garcia Ormazaren hitzetan, “estatu sozioekonomikoa galtzeak suizidiorako joera hauspotu dezake beste arrisku faktore batzuk dituzten pertsonengan”. Pertsona horiek “egoera jasanezin batetik irteteko aukera gisa har dezakete suizidioa”, erantsi du.

Psikiatraren arabera, “suizidioagatik hiltzen diren pertsonek ez dute benetan hil nahi, sufrimendu bortitz eta jasanezin horrekin amaitu nahi dute, eta ez dute beste irtenbiderik ikusten”.

Era berean, pandemiak eta konfinamenduak eragindako isolamendu sozialak nahi gabeko bakardade sentimendua areagotu ahal izan duela uste du, eta horrek zaildu egin ahal izan duela “depresio pasarteak edota jokabide suizidak hautematea eta prebenitzea”.

Garcia Ormazaren esanetan, “antsietate eta depresio sintomen gorakada” antzeman dute, pandemiarekin eta horrek sortutako ziurgabetasun sozialarekin eta ekonomikoarekin zuzenean edo zeharka lotuta.

Dagoeneko seinaleak jasotzen ari badira ere, pandemiak izan ditzakeen eraginez hitz egiteko “goizegi” dela esan du. Osasun arloko profesionalaren iritziz, iraganeko hondamendi naturalen, gatazka armatuen edota krisi ekonomikoen ostean gertatutakoa kontuan hartuta, “epe ertainera areagotu daiteke suizidioagatik hildakoen intzidentzia, batez ere, arrisku faktoreak dituzten horien artean”.

Jon Garcia Ormazaren ildo beretik mintzatu da Arabako Osasun Mentaleko Sareko Psikiatria Zerbitzuko buru den Edorta Elizagarate Zabala ere. Kontsulta kopuruan hazkundea antzeman du, batez ere, haurren eta gazteen artean, “konfinamenduak eta isolamenduak eragin handiena izan duen adin tarteetako bat delako”.

Pandemiak, oro har, herritarren buru osasunean izan ditzakeen ondorioei buruz galdetuta, ez dagoela horri buruzko ikerketa fidagarririk erantzun du. Are gehiago, “literatura gehiegi, hipotesi ugari eta kontrastatu gabeko hamaika datu dago”, baita Psikiatria alorretik ere. Ildo horretan, zuhurtzia eskatu du datu horiek gizarte osoari aplikatzeko garaian.

“Neke pandemikoa” deiturikoari dagokionez, zehaztu du osasun publikoko kontzeptua dena Psikiatriaren esparrura eraman dela. Azaldu duenez, denok izan ditzakegu sintomak, baina horrek ez du esan nahi denok deprimituta gaudela. Pauso bat harago joanda, gizon-emakumeok “etengabeko neke emozionalean ez egoteko gaitasun handia” dugula azpimarratu du.

PREBENTZIOA ETA POSTBENTZIOA*

Lehen Mailako Arretak gainezka egin badu ere, Jon Garcia Ormazak adierazi du pandemia garaian, aurretik ere egiten zen bezala, tokian tokiko osasun etxeak Osasun Mentaleko profesionalekin harremanetan jartzen direla esku-hartze espezializatua behar denean. Kontsultak aurrez aurrekoak edo ez presentzialak (azkarragoak) izan daitezke, eta hitzordu hori presazkoa edo lehentasunezkoa den nabarmendu dezake medikuak, “itxaronaldi luzeak saihestuz eta laguntza azkarragoa ahalbidetuz”.

Jon Garcia Ormaza psikiatrak familia medikuarekin ordua hartzera animatu ditu tristura, etsipena, plazera sentitzeko gaitasuna edo bizitasuna galdu dutela sentitu dutenei edo horien senideei. Horren arabera, “bilakaera zaila bada, denboran errepikatzen bada edo arrisku faktore gehigarriak badaude", Lehen Mailako Arretako medikuak kasua Osasun Mentaleko Zentro batera bideratuko du, psikiatra batek aztertu eta balora dezan.

Edonola ere, horren aburuz, depresio nahasmenduak modu eraginkorrean trata daitezke “tratamendu farmakologikoekin, nagusiki depresioaren aurkako sendagaiekin, eta psikoterapiarekin”.

*Postbentzioa: suizidioak eragindako pertsonen erantzuna eta zainketa hobetzea eta suizidioak eta suizidio-ahaleginek eragindako pertsonei laguntza ematea da.

Biziraun elkarteak (maite duten norbaiten suizidioak mindutako pertsonen elkartea) salatu duenez, gaur egun Osakidetzak ez du kolektibo horri zuzendutako baliabide espezifikorik. Osakidetza artatzen ari zen pertsona bat bere buruaz beste eginda hiltzen denean ere, ez dago protokolo estandarrik ezarrita, elkarte horretako kideen hitzetan.

Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak Suizidioa Prebenitzeko Estrategia aurkeztu zuen 2019ko ekainaren 3an. Estrategia horren baitan, bederatzi arlotan banatutako 57 neurri aurreikusi zituzten. Dena dela, postbentzioari lotutako neurri bakar bat ere ez dela oraindik garatu azpimarratu du Biziraun elkarteak.

Pandemiaren eraginaz galdetuta, Biziraun elkartetik aipatu dute beraiekin harremanetan jartzen diren pertsonak erregistratzen hasi zirenetik “azken hilabeteetan laguntza eskaeren gorakada” nabaritu dutela. Halaber, aitortu dute zailtasunak dituztela elkartearekin harremanetan jarri diren pertsonei aurrez aurreko arreta emateko, mugikortasun murrizketak eta osasun-arauak tarteko. Hala ere, gaineratu dute Elkarri Laguntzeko Taldeen jarduerari eutsi diotela, baina azken saioak online egin behar izan dituztela eta ezin izan dutela laguntza eskatu duten pertsona guztiengana iritsi.

“Suizidioagatik senide bat galdu duen pertsona bat hartzeak eta artatzeak jarrera, enpatia eta hurbiltasuna eskatzen ditu, eta hori nekez lor daiteke pantaila baten bidez, fisikoki hurbiltzeko edo ukitzeko aukerarik izan gabe”, argitu dute Biziraun elkartetik.

MITOAK ETA USTE OKERRAK

  • Beren buruaz beste eginda hiltzen direnek ez dute hil nahi. Sufritzeari utzi nahi diote eta ez dute beste irtenbiderik ikusten.
  • Ez da egia pertsona horiek guztiek buruko nahasmenduren bat dutela. Arrisku faktore bat gehiago da, baina guztiek ere sufrimendu emozional handia jasaten dute.
  • Askotariko arrazoien konbinazio bat da. Normalean arrisku faktoreen interakzio edo konbinazio baten ondorio izaten da. Arrisku faktore horien jatorria genetikoa, sozioekonomikoa, soziala edo osasunari lotutakoa izan daiteke.
  • Ez da egia bulkada baten ondorioa dela. Kasurik gehienetan, alerta zantzuak daude.
  • Aurreikus daiteke eta badaude horretarako baliabideak.
  • Ez dira ausartak, ezta koldarrak ere.
  • Suizidio ahaleginak edo mehatxuak ez dira arreta erakartzeko saiakerak.

NON ESKATU LAGUNTZA

  • Suizidio pentsamenduak badituzu edo gai horrek kezkatzen bazaitu, jarri lehenbailehen harremanetan mediku batekin.
    • Ahal bezain laster eskatu hitzordua zure familia medikuari. Psikologo edo psikiatra batekin tratamenduan bazaude, jarri harremanetan berarekin eta azaldu nola zauden.
    • 900 203 050 zenbakira, Osasun Aholkua zerbitzuaren telefonora, dei dezakezu. Osakidetzako erizain talde batek eskainiko dizu arreta, 24 orduz eta urteko 365 egunetan. Doakoa da.
  • Oso gaizki bazaude eta berehalako laguntza behar duzula uste baduzu, joan zaitez larrialdietara edo deitu 112 zenbakira.

Norbaiten suizidioak mindutako pertsonen kasuan, Osakidetzara jo daiteke.