Bakea kimera da oraindik Ipar Irlandan, Ostiral Santuko Akordioak sinatu zirenetik 25 urte bete direnean

Astelehen honetan 25 urte beteko dira Ipar Irlandan hiru hamarkadaz luzatu zen gatazka mingarri eta bortitz bati amaiera eman zioten Ostiral Santuko akordioetatik. 1998ko apirilaren 10eko hitzarmenak liskarren amaieraren hasiera markatu zuen. Orduko adostasuna kolokan dago orain, ordea, Erresuma Batua Europar Batasunetik ateratzearen albo-ondorio politikoek asaldatuta.

Ipar Irlandako gatazkaren jatorria topatzeko XII. mendera jo behar da, ingelesek Irlanda konkistatu zutenean, nahiz eta harremanak onak izan ziren XVI. mendera arte. Orduan, baina, Britainia Handia protestantismora bihurtu zen; Irlandak, berriz, katolizismoari eutsi zion. Orduan, errege britainiarrek kolonoak bidali zituzten Irlandako hainbat tokitara; iparraldeko errebeldearengana, zehazki, Eskoziako kolono presbiterianoak bidali zituzten, egungo protestante unionisten arbasoak.

Mende batzuk geroago, 1921ean, bi urteko gerraren ondoren, hegoaldeak bere independentzia lortu zuen eta Irlanda izena hartu zuen beretzat; trukean, iparraldeko sei konderriak, Ulster probintziakoak seirak, Erresuma Batuarenak izango ziren. Hortxe gertatu zen uhartearen banaketa. Iparraldean, unionisten tesiak gailendu ziren orduan, errepublikanoen tesien kaltetan; azken horiek Irlanda independenteko parte izan nahiz zuten eta hala nahi dut gaur egun ere, 100 urteren buruan.

Desadostasun politiko eta sozialek talde armatuak sortzea ekarri zuen handik hamarkada batzuetara: unionisten aldetik, Ulsterreko Borondatezko Indar paramilitarra sortu zen, eta arerioaren aldean, berriz, Irlandar Armada Errepublikanoa sortu zen, IRA gisa ezaguna, sigla ingelesengatik.

Indarkeriazko hiru hamarkada

1968an hasi zen Arazoak ('The Troubles', ingelesez), hiru hamarkadatan zehar 3.500 lagun baino gehiagoren bizitzak segatu zituen gatazka izendatzeko erabiltzen den eufemismoa.  Biktimen erdiak zibilak izan ziren. Heriotzen bi heren talde paramilitar errepublikanoei egozten zaizkie, eta gainerakoak talde paramilitar lealistei eta segurtasun indarrei.

Gertaera gordin eta oroituenen artean da Igande Odoltsua; orduan soldadu britainiarrek zibilen aurka tiro egin zuten protesta martxa batean, 14 pertsona hilez (guztiak katolikoak), ikusleen eta prentsaren aurrean.

Igande Odoltsuaren inguruko horma-rudia Argazkia: EFE.

Gaur mende laurden bete duen akordioaren erronka nagusia bizikidetza politikorako esparru berri bat marraztea zen. Esparru horrek, gainera, bitan zatitutako herri baten gizarte-sare konplexua islatu beharra zuen, erlijio-eremuan ere zatituta zegoen gizartea, unionista protestanteak baitira oro har, eta errepublikanoak, berriz, katolikoak. 

Akordioek bi aldeen arteko errespetu-esparru baten oinarriak ezarri zituzten. Halaber, arlo politikoan, Belfasten egoitza izango zuen Parlamentu berri bat eta nahitaezko koalizioko Gobernu bat sortzeko baldintza ezarri zuen. Nazionalistak, DUP Alderdi Unionista Demokratikoa buru zutela, eta errepublikanoak, IRAren beso politikoa zen Sinn Fein buru zutela, mahai berean esertzera behartuta zeuden.

Talde armatuek borroka armatuari uko egin zioten eta preso ugari atera zituzten espetxetik; Londresek, berriz, bere presentzia militarraren zati handi bati uko egitea onartu zuen, distentsio-keinu gisa. Protokolo politikoaren gainetik, jai giroa gailendu zen, eta pertsonaia publikoek ere parte hartu zuten giro horretan.

AEBk eta orduan presidente zen Bill Clinton demokratak egin zituzten bitartekari lanak. Irlandako eta Erresuma Batuko bi arduradun politiko nagusien sinadurarekin amaitu ziren, azkenean, negoziazioak: Erresuma Batuaren aldean Tony Blair eta Bertie Ahern irlandarrean.

Bertie Ahern eta Tony Blair.

Indarkeria ez zen guztiz eten

Akordioak, hala ere, ez zuen indarkeriaren amaiera osoa ekarri; izan ere, buruzagi armatu nagusiek armak uztea onartu bazuten ere, zenbait banaketa sortu ziren IRAren barruan, eta gaur egun aktibo jarraitzen duten azpitaldeak sortu ziren. Horiek oraindik mehatxua dira agintarien begietara.

Ez alferrik, gobernu britainiarrak terrorismoaren aurkako alerta maila larrira igotzea erabaki zuen iragan martxoan, atentatuak egotea "oso litekeena" dela iritzita. Izan ere, otsailean, urrutira joan gabe, John Caldwell polizia erail zuten tiroka haurren futbol partida bat ikustetik ateratzen ari zela. IRA Berriak bere gain hartu zuen atentatuta.

2018an argitaratutako ikerketa independente baten arabera, jarduera paramilitarren ondorioz 158 pertsona hil dira Ipar Irlandan Ostiral Santuko Akordioak sinatu ondoren.

Brexitaren lurrikara

Gaur egungo Ipar Irlanda ez da duela 25 urteko bera. 2022ko irailean, erroldak lehen aldiz erakutsi zuen katoliko gisa identifikatzen ziren pertsona gehiago zeudela protestante gisa identifikatzen zirenak baino, eta maiatzeko parlamenturako hauteskundeetan, lehen aldiz, Sinn Feinek lortu zuen lehen postua, DUPen kaltetan. Unionistek beti hartu zuten ministro nagusiaren kargua eta, beraz, agindua Gobernuan.

Sinn Fein, 2022ko hauteskundeak irabazi ostean. EFE

Hori guztia, 2016tik brexit-ak markatutako testuinguruan. Urte hartako ekainean, britainiar gehienek —Ipar Irlandan ere bai— Erresuma Batua Europar Batasunetik irtetearen alde egin zuten erreferendumean, eta horrek harreman-esparru bat berriz marraztera behartu zuen. Puntu arantzatsuenen artean, Irlandako muga bera.

Erresuma Batuko Gobernuak eta Europako Batzordeak Ipar Irlandako Protokoloa asmatu zuten, brexit-aren akordioei erantsia, muga "gogorraren" ideia. Ipar Irlandari Europako merkatu bateratuari lotuta jarraitzeko aukera ematen zion, baina Ingalaterra, Eskozia eta Galesekiko merkataritzan kontrol batzuk ezartzera behartzen zituen.

Sunak eta Von der Leyen. EFE

Kontrol horiekiko unionisten errezeloak, Erresuma Batuarekin harreman arinak mugatzen dituela argudiatuz, blokeo politikoa eragin du Ipar Irlandan, aurreko hauteskundeetatik gobernurik ez izateraino. DUPek uko egin dio erakundeen funtzionamendua errazteari eta koalizio berri bat adosteari, euren aldarrikapenak kontuan hartu arte.

Aurtengo martxoan, Windsor Markoa adostu zuten. Testu berri horrek kontrol horiek sinplifikatzen ditu, eta Komunen Ganberako diputatu gehienen oniritzia du. DUPek, ordea, denbora eskatu du xehetasun eta ondorio guztiak aztertzeko, eta oraindik erabaki behar du behin betiko pausoa emango duen Sinn Feinekin zubiak eraikitzeko.

Sunakek Bideni harrera egingo dio

Rishi Sunak Erresuma Batuko lehen ministroak Ostiral Santuko Akordioen garrantzia gogorarazi du. "Ostiral Santuko Akordioek sekulakoa ekarri zuten gure nazioaren historian, eta adibide indartsu eta ezohikoa da pertsona talde batek nola egin zuen lehen pentsaezina zena Ipar Irlandarentzat etorkizun hobe bat sortzeko", esan du Sunak.

"Datozen egunetan, batez ere, Ipar Irlandako herritar guztiei eskaini genien etorkizun hobe baten promes hartan pentsatuko dut. Nire erantzukizuna da, Erresuma Batuko lehen ministro gisa, beteko dugula ziurtatzea", gaineratu du.

Akordioen 25. urteurrena ospatzeko ekitaldiek Joe Biden (irlandar jatorrikoa) Estatu Batuetako presidentea izango dute gonbidatu. Biden astearte iluntzean iritsiko da Erresuma Batura, eta Belfastera bisita egingo du. Bertan, Bill Clinton AEBetako orduko presidenteak gatazka odoltsuari amaiera emateko egindako bitartekaritza-lana gogoratuko dute bi buruzagiek.