Gizartea
Arkeologia
Irulegiko aztarnategia, Kristo aurretik I. mendeko irudi "izoztua"
Agentziak | EITB Media
Erdi Beranduko Brontze Arotik (K.a. XV. eta XI. mendeen artean) K.a. I. mendearen lehen hereneraino bizilekua izan zen. Garai hartan utzi zuten erromatar tropek su eman ondoren.
-
Irulegiko (Nafarroa) aztarnategia. Argazkia: EFE
Irulegi mendiaren tontorrean (Nafarroa) dagoen herrixkako aztarnategi arkeologikoa garrantzi handikoa da, garai hartako irudi "izoztua" eskaintzen baitu. Bertan, brontzezko esku bat aurkitu dute, baskoien hizkuntzan idatzitako testurik zaharrena duena.
Erdi Beranduko Brontze Arotik (K.a. XV. eta XI. mendeen artean) K.a. I. mendearen lehen hereneraino bizilekua izan zen. Izen bereko gazteluaren oinarrian dago.
Orduan laga behar izan zuten erromatar tropek su eman ondoren, Sertoriar gerretan (K.a. 83-73), Quinto Sertorio eta Lucio Cornelio Sila erromatarren arteko gatazka zibilean, non bertako biztanleek parte hartu zuten.
Aztarnategia herrixkaren kanpoaldean dago. Eremu irekia da eta 370 metro karratuko azalera du. Bertan, 70 metro karratu inguruko bi etxebizitza agertu dira, eta bide nagusiaren zati bat, 4 metroko zabalerakoa.
Herrixka erre egin zuten eta hormak etxebizitzen gainera erori ziren, lurperatuz, baina baita barruan zegoena babestuz ere. Horri esker, zeramika eta eguneroko objektuak kontserbazio-egoera onean aurkitu ahal izan dira.
Ikerketak 2007an hasi ziren, Arangurengo Udalak sustatuta. Aranzadi Zientzia Elkartea arduratzen da lanez, eta 2017ra arte gazteluaren ondoan aritu ziren bila. 2018tik, Mattin Aiestaran arkeologoak zuzentzen duen taldeak herrixkan egin du ikerketa arkeologikoa.
Kultura Zuzendaritza Nagusiak-Vianako Printzea Erakundeak Irulegiko aztarnategia Interes Kulturaleko Ondasun izendatzeko espedientea abiatu du.
Defentsa gotorleku estrategikoa
Irulegi 893 metroko altueran dago, eta inguruko herrixka gotortuen adibide nabarmenetako bat da. Kokapen geografiko pribilegiatuak, Iruñerriaren gaineko eta Nafarroako hegoaldea eta Pirinioetako haranak lotzen dituzten pasabideen gaineko 360 graduko ikuspegiarekin, defentsarako balio handia ematen zion.
Gazteluaren oinarrian dagoen jatorrizko enklabea, 2,2 hektareakoa, hazten joan zen mendeetan zehar, I. mendean 14 hektarea ingurura iritsi arte, nekazaritzarako eta abeltzaintzarako espazioak barne. Esparrua harresiz inguratuta zegoen. Biztanle kopurua zenbatzea zaila bada ere, 100 eta 200 pertsona artean bizi daitezkeela kalkulatzen da.
Irulegi, beste bizpahiru bizilekuren ondoan, Iruñerriko populazioa egituratzen zuten kokalekuetako bat izan zitekeen, Erroma iritsi eta Pompelo sortu aurretik, gaur egungo Iruñea (74ko edo 75eko hamarkada).
Argazkiak
Hainbat mendez hutsik egon ondoren, Irulegiko tontorrean, 1259an hain zuzen, erregearen gaztelu baten eraikuntza dokumentatuta dago, Martin Garcia de Eusa bertako alkaidea izendatu zutenean.
Eraikina aurreko defentsa-kokalekuetan egin zen, ziurrenik 924ko kanpaina musulmanean zegoen dorre edo gotorleku baten gainean.
Bere kokapen estrategikoak oso paper garrantzitsua eman zion Erresumaren eta bereziki Iruñea hiriburuaren defentsan. 1494an suntsitu zuten Nafarroako erregeen aginduz, Gaztelako Erresumaren aldekoek erabil ez zezaten. Gaur egun, gazteluaren oinarria mantentzen da.