Itxi

Gizartea

Euskara

Euskararen Telefonoan 2021ean jasotako hiru kexetatik bi sektore publikoan jasandako urraketak izan dira

O.P. | Eitb Media

Hizkuntz Eskubideen Behatokiak 2021 urteko hizkuntz eskubideen egoerari buruzko urteko txostena kaleratu du. Kexak ugaritu egin dira arlo guztietan.

  • Jendea pasieran, Bilbon. Eitbren artxiboko irudia.

    Jendea pasieran, Bilbon. Eitbren artxiboko irudia.

Hizkuntz Eskubideen Behatokiak argitaratu duen 2021. urteko txostenak agerian utzi du euskal hiztunen eskubideen urraketak murriztetik urrun daudela. Izan ere, kexa kopuruak gora egin du bigarren urtez jarraian, iaz baino 100 kexa gehiago jaso baitira: 1.199. Duela bi urteko kopurua ia bikoiztu egin da, ordea, 2019an 737 erregistratu baitziren, azken hamabost urteetako kopururik baxuena.  

Behatokiak martxan duen Euskararen Telefonoan jasotako hiru kexetatik bi (861 kexa) sektore publikoan jasandako urraketen ingurukoak dira, eta horien erdiak Eusko Jaurlaritzarenak (282) nahiz Nafarroako Gobernuarenak (149).

Sektore sozioekonomikoei dagokienez, merkataritza sektorean eta, batez ere, saltoki handietan urratzen dira gehien euskaldunen hizkuntza-eskubideak, baita ostalaritzan, interes orokorreko zerbitzuetan (energia eta telekomunikazio alorrean, esaterako) edo alderdi politiko, sindikatu, mundu asoziatibo edo erlijio arlokoetan.

Koronabirusak eragindako pandemiaren eraginez, gorabehera eta aldaketa asko izan ditu osasun sistemak, eta Behatokiaren datuen arabera, hizkuntza-baldintzek okerrera egin dute arlo honetan. "Aldi baterako kontratazioetan, adibidez, hizkuntza-eskakizunak malgutu egin dira. Egun osasun sisteman dagoen aldi baterakotasun tasa kontuan hartuta, euskaraz artatzeko gai ez diren profesionalak kontratatzen jarraitzeak eragin nabarmena du herritarrek jasotzen duten zerbitzuetan, diagnostikoan eta osasunean", dio Behatokiaren txostenak. Unitate edo espezialitate batzuetan, arreta euskaraz jasotzeko zailtasunak izan dituzte herritarrek, eta osasun arreta bera ere baldintzatuta dago herritar askorentzat.

Hutsune handienak, arlo publikoan

Administrazio jarduera orokorrean, herritarrek arazoak izan dituzte arreta, informazioa eta dokumentu eta inprimakiak euskaraz eskuratzeko. Poliziekin harremanetan euskaraz egin ahal izatea ez da bermatzen, eta Foruzaingoaren kasuan, bereziki, albo-ondorioak ere sortzen dizkie herritarrei haiekin euskaraz egin nahi izateak.

Egoerak, alabaina, oso desberdinak dira euskal lurralde bakoitzean, ezaugarri, testuinguru eta lege propioak baitituzte.

Nafarroan, esaterako, Behatokiak egiaztatu ahal izan duenez, 2021ean hainbat lan-deialdi atera zituen Nafarroako Gobernuak euskara inolaz ere kontuan hartu gabe. Legeak ezarritako eremu misto eta ez-euskalduneko lan-deialdi publikoetan "euskara merezimendu gisa baloratu gabe geratu izan da ehunka lan-deialditan"; alemana, frantsesa edo ingelesa atzerriko hizkuntzek merezimenduen atalean puntuazioa izan zuten arren, euskararen ezagutza ez zen inolaz ere baloratu.

Oposizio bidez (merezimendu gabe) ateratzen diren deialdietan, halaber, oso lanpostu gutxik dute euskararen derrigortasuna.

Bestalde, Nafarroan udalek dituzten eskumen eta erabakien muinaren kontra epaitegietara ere jo izan da sarri, eta ugari dira hizkuntza-eskubideak bermatu edo euskara sustatzeko erabaki eta neurri ezberdinak baliogabetu dituzten epaiek.

Hezkuntzari dagokionez, euskarazko eskaintza falta da, eta zailtasunak dituzte euskal hiztunek Hezkuntza Departamentuko zerbitzu ezberdinak euskaraz jasotzeko.

Ipar Euskal Herrian, euskararen ezagutza ez da nahitaez bete beharreko eskakizuna tokiko administrazioetako lanpostuetan, eta euskarazko derrigortasuna kasu bakan batzuetan baino ez da aplikatzen (euskara teknikaria, haur eskoletan dispositibo berezia (LEHA), haurtzainak…).

Hortik aurrerakoa administrazio edo erakunde kontratatzailearen borondatearen araberakoa da. Administrazioak balioets dezake, konpetentzia bera duten bi hautagairen artean, euskara dakiena hautatzea, ez dakienaren aurrean (hori da eragileen eskakizuna eta Euskararen Erakunde Publikoaren gomendioa), baina ezin daiteke ziurtatu lanpostu horretan euskalduna egongo denik.

Halere, bada puntu positiborik ere. Izan ere, 2017an Euskal Elkargoak hizkuntza-politikarako neurriak adostu zituenetik, bultzada jaso du euskarak toki-administrazioan eta urratsak eman dira, bai euskarazko arretan zein langileen formakuntzan edo hizkuntza-paisaian.

Hezkuntzaren arloan, Konstituzionalak atzera bota du orain gutxi 'Molac legea', eta, beraz, Frantziako Hezkuntza Kodean murgiltze eredua sartzeko aukera. Gainera, gaur-gaurkoz, brebeta eta baxoa azterketak ezin dira euskaraz egin.

Euskal Autonomia Erkidegoan, berez, hizkuntza-legeen babes handiagoa duten arren, herritarrek, errealitatean, ez da eremu guztietan berdin bermatzen. Behatokiak dioenez, ezartzen diren neurriak, batez ere lanpostuei begirakoak, "errealitate soziolinguistikoaren araberakoak" izaten dira, tokian tokiko hiztun kopuruaren arabera, ez herritarren eskubideak bermatzeko.

Gainera, epaitegiek atzera bota izan dituzte lanpostuetako hizkuntza-eskakizunak.

Hezkuntzan hutsuneak nabari ditu Behatokiak zerbitzu ezberdinen euskarazko eskaintzan.