Itxi

Gizartea

Ignacio Ellacuriaren hilketa

Lekukoak: "El Salvadorreko Armadan sarraskia ez ikertzeko itun bat egon zen"

Agentziak | Erredakzioa

Ignacio Ellacuria eta beste lau jesuitaren hilketagatik abiatutako epaiketaren hirugarren saioan sarraskiaren lekukoek deklaratu dute.

  • Inocente Montano, koronel ohia eta Salvadorreko Defentsa ministrorde ohia.

    Inocente Montano, koronel ohia eta Salvadorreko Defentsa ministrorde ohia. Argazkia: EFE

El Salvadorren izandako Ignacio Ellacuria euskal jesuitaren eta beste lau jesuiten hilketagatik ospatutako epaiketan lehen lekukoek kontatu dutenez, aurretik 1991n egindako epaiketan iritzi nagusi bat egoen hilketen "egile intelektualak eserita ez zeudela" entzuten zen, "isiltasun itun bat egon zelako ejertzitoan".

Jose Luis Navarro eta Enrique Arnaldo Gorteetako legelariek herrialdera joan zirenen Espainiako ordezkaritzako txostenak idatzi zituzten; bata 1990ean, bake-prozesua babesteko joan zirenean, eta bestea 1991n, nazioarteko begirale gisa epaiketan egon zirenean.

Auzitegi Nazionalean emandako testigantzetan, Inocente Montano Salvadorko Defentsa ministrorde eta koronel ohiaren aurkako epaiketan "konplikazioak", "presioak" eta instrukzioaren "partzialtasuna" deskribatu dituzte; izan ere, tartean bi agintari zigortu zituzten eta beste zazpi militar absolbitu zituzten hilketetatik, hasiera batean ustezko egile materialak zirenak.

Baina, batez ere, nabarmendu dute ez ikerketan ez ikustaldian ez zela egile intelektualik egon, hau da, ez zuten jesuitak hiltzeko agindua eman zutenen berri eman.

"Indar politiko, sozial, sindikal eta jesuiten gehiengoaren iritzia zen autore intelektual batzuk zeudela, baita Zamora epailearen iritzia ere (instruktorea eta epai-emailea): epaiketan, ez zeuden parte hartu zuten guztiak", azaldu du Navarrok, 1990ean Erdialdeko Amerikako Unibertsitatean (UCA) izandako sarraskiaren lehen urteurrenean egindako bidaiaren berri ematean.

Navarrok idatzi zuen txostenaren ondorioa: egile intelektualen existentziaren "konbentzimendua" bazegoela adierazten zuen - "egindako bidaian gehien entzun eta kontuan hartu Ziren hitzak" -, eta Armadan ikerketa ez jarraitzeko "isiltasun itun bat egon zela" nabarmendu du .

Arnaldo ahozko saioan izan da, eta hilketak "bultzatu eta agindu zituena falta" zela adierazi du.

"Egileen inguruan hitz egiten zen, baina ez zen izenik aipatzen", azaldu du Kongresuko abokatuak, eta deigarria iruditu zitzaion "egile intelektualei" egindako aipamen ugariak, ez baitziren jesuitenak bakarrik -defentsak behin eta berriz frogatu duen bezala-, baita hainbat esparru politiko eta sozialetakoak ere, baina harrigarriena aretotik kanpo, "inork ez zuen horri buruzko iritzirik ematen".

Hiru egun eskaseko epaiketa hartako eszenografia nabarmendu du. Akusatuei ez zitzaien galdeketarik egin, ez lekukoei, ez defentsaren, ez akusazioaren aldekoei. "Ez zitzaion inori ezer galdetu. Epaiketan zehar dokumentuak irakurtzen aritu ziren, inork ez zuen ezer kontrastatu, txosten bat ere ez", azpimaratu du.

Eta "12 edo 14 orduko" "irakurketa luzea" egiten zen bitartean, akusatuak, aurrez aurre, publikoari begira, aldaezin mantendu ziren. "Ez ziren mugitzen, ez zuten keinurik egiten".

Epaimahaia beste aldagai eztabaidagarri bat izan zen. Hautaketa-prozesua erabat ezezaguna zen, eta "kaxoi batean" kokatu zituzten, aretoko gainerako atalen bistatik kanpo, eta parte hartzen zutenak hurbiltzean esaten zutenaren inguruan ezer gutxi entzuten zuten.

Epaia aparteko kontu bat izan zen, "berehalakoa" izan zena, epaiketa amaitu eta lau hilabetera; lekukoaren arabera, horrek erakusten du "epaimahaiak lehenbailehen amaitzeko nahia zuela".

Baina barruko presioaz gain - "epailea ez zegoen batere eroso eta defentsa oso kritikoa zen behatzaileen presentziarekin" -, kanpoa ere bazegoen, nazioarteko begirale horien presentziaren aurka eginezi. Presio hori manifestazioekin, sirenekin, megafonia zaratatsuarekin eta baita helikopteroen hegaldiarekin ere egiten zen, batzuetan, hegaldia baxuak eginez.

Hasieratik, "ordezkaritzak Salvadorreko gizartearen ongietorria ez zuela sentitu" gaineratu du abokatuak, eta beraz, "ez zen bidaia erosoa izan, kontrakoa baizik", aurreko urteko bidaiarekin alderatuta.

Ruiz Navarrok gogorarazi du, 1990ean agintariek "era guztietako erraztasunak" eman zizkietela, inolako zentsurarik gabe militarrekin, indar politikoekin eta sindikatuekin hitz egiteko", Alfredo Cristiani orduko presidentearekin "gaiaz hitz egin" ez zuten arren.

Zamora epailearekin, ordea, hitz egiteko aukera izan zuten, "Armada ikertzeko zituen zailtasunen" berri eman baitzien; izan ere, orduan ez zegoen polizia judizialik, Indar Armatuen mende zegoen, eta, beraz, "egoera konplikatua zen". Baita Espainiako ordezkaritzarentzat ere, haren helburua bake negoziazioak babestea izan zen arren.