LOCALIZACIÓNEL ANTIGUO EDIFICIOEL PARLAMENTOIZARO: EL SÍMBOLOCRONOLOGÍA

Erromatarren garaitik, euren kanpainei esker, europarrek gustua hartu zieten Ekialdeko espezia bizigarri, lasaigarri eta hordigarriei.

1497

Magallaes mapa eta txosten oker horiez fidatu eta adierazi zuen berak igarobidearen berri bazuela. Hala ere, Portugalgo Manuel I.a erregeak birritan baztertu zituen gure itsasgizonak Ekialderako ibilbide berriak esploratzeko egindako proiektuak.

1499

JUAN DE GRIJALVA Yucatan.

JOAN CABOTO Ternuako kostaldera iritsi zen Ingalaterrako banderarekin.

OJEDA Venezuelako eta Santo Domingoko kostaldea.

1518

Sinetsita zegoenez itsasartea existitzen zela eta Moluka uharteak Tordesillasko Itunaren banaketaren arabera Gaztelako Erresumaren aldean zeudela, Magallaesek Karlos I.a erregearengana jo zuen laguntza bila. 1517an, Sevillara bizitzera joan zen, eta Juan de Aranda Kontratazio Etxearen faktorearen interesa bereganatzea lortu zuen. Hura aliatu garrantzitsu bihurtu zen Moluketara mendebaldetik iristeko proiekturako. Burgosko gotzain zen Juan Rodriguez de Fonsecaren laguntzaz baliatuta, 1518an entzunaldi bat lortu zuen erregearekin.

JUAN PONCE DE LEON Florida.

1512

Urte eta erdi eman zuten espedizioa antolatzen, tripulazioa biltzen, elikagaiz hornitzen eta bidaia luzerako beharrezkoak izango zituzten elementuak eskuratzen.

1519

1500

Magallaes, 1480an Portugalgo iparraldean sortua, eskarmentu handiko itsasgizona zen 1519an Sevillatik abiatu zenean Ozeano Barerako igarobidearen bila. Frantzisko Almeidakoak 1505ean Indiara egindako espedizioetan bidaiatu eta hainbat ekintza militarretan parte hartu zuen Magallaesek. Gero, 1509an, Malakara joan zen, Diogo Lopes de Sequeirak gidatuta, eta, han, mailaz igo egin zuten.

Pilotuek uste izan zuten Rio de la Plata ibaiaren bokalea edo San Matias golkoa, 40 graduko latitudetik hurbil, bi ozeanoen arteko itsasartea zirela.

HERNAN CORTES Veracruztik Mexikora.

RODRIGO DE BASTIDAS Kolonbiako iparraldea.

1513

1511n, Frantzisko Serrao lagunarekin batera, Malakaren konkistan parte hartu zuen, Afonso de Albuquerque gobernadore berriaren zerbitzura.

VASCO NUÑEZ DE BALBOA Panamako istmoko itsas bidaia, Ozeano Barerantz.

Hiria konkistatu ondoren, Europara itzuli zen Sumatran erositako esklabo batekin, hots, Enrique Malakakoarekin. Serrao, berriz, Moluketara joan eta bertan geratu zen hil arte. Magallaesi bidalitako gutunak erabakigarriak izan ziren, espeziak ekoizten zituzten lekuen posizioaren berri ematen baitzuten.

Intxaur muskatua

PEDRO ALVARES CABRAL Brasilera heldu zen.

Jengibrea

Edukiera: 85 tona Tripulazioa: 45 gizon

Iltzea

JUAN DIAZ DE SOLIS Rio de la Plata ibaia.

Aurrekariak eta prestaketa

1516

Piperbeltza

Magallaesek Portugalgo Manuel erregearen artxibo sekretuak kontsultatzeko baimena izan zuen. Han, mapak aurkitu zituen, besteak beste, 1515ean Johannes Schöner alemaniarrak marraztutako lur-globoa.

1508

Kanela

1493tik 1504ra

SEBASTIAN DE OCAMPO La Española, La Habana.

Malaka konkistatzean, Portugalek Moluka Uharteetarako sarbide librea eskuratu zuen.

Kristobal Kolon, errege-erregina katolikoen zerbitzura, sartaldeko Guanahani uhartera heldu zen 1492ko urriaren 12an. Almirante entzutetsua 1506an hil zen, Indietara heldu zela sinetsita.

Aipatutako beste portugaldarra, Vasco da Gama, Indiara iritsi zen 1498ko maiatzaren 20an.

Erdi Aro berantiarrera arte, otorduak gatzgabe samarrak izaten ziren. Orduantxe, ekialdeko espezia edo ongailuen gaineko zaletasuna zabaltzen hasi zen jakiak zaporez jantzi eta elikagaiak fresko mantentzeko, batez ere, okela. Gainera, propietate antiseptikoak eta digestio-estimulatzaileak ere bazituzten, beste batzuen artean.

KRISTOBAL KOLON Amerikara iritsi ostean, Genovako itsasgizonak 3 bidaia gehiago egin zituen. Horietan, Karibeko uharteak eta Erdialdeko Amerikako zein oraingo Venezuelako kostaldeak ezagutu zituen.

1517

HERNANDEZ DE CORDOBA Yucatan.

1509

DIEGO DE NICUESA Santo Domingo, Panama.

Era berean, uste da Juan Schönerrek “Copia der newen Zeytung aus Presillg Land” alemanezko 1514ko argitalpen batean oinarritu zuela bere sinesmena. Argitalpen horren arabera, itsasontzi portugaldar batek hegoaldeko 40 graduko latitudetik hurbileko itsasartea aurkitu zuen eta bi egunez nabigatzea ere lortu zuen, ekaitzen ondorioz itzuli behar izan zuen arte.

Halaber, 1488an, Bartolome Diaz portugaldarra Ekaitzen lurmuturra (Esperantza Oneko lurmuturra) inguratzen zuen lehen esploratzaile europar bihurtu eta Indiako ozeanora heldu zen.

Lur globo hori sortzeko, ur horietan nabigatu zuten pilotu portugaldar anonimoen testigantzak erabili zituen Schönerrek. Halaber, bertan, Ozeano Barerako igarobidea ageri da, baina posizio okerrean (hegoaldeko 40 graduko latitudea).

1497

EUROPA

AFRIKA

AMERIKA

ASIA

OZEANIA

Ozeano Atlantikoa

Indiako ozeanoa

Calicut

Ozeano Barea

Cabo Verde

Malaka

Lisboa

Bojador lurmuturra

Cidade Velha

Mozambique

Kolonbo

Ternate

Tordesillasko Ituna

Molukak

Karibekoa

Ekaitzen lurmuturra

Espezien Irla

Espezien ibilbidea

Merkataritzako karabanek lurralde zabalak zeharkatu behar izaten zituzten. Salgaiak eskuz esku pasatzen ziren, eta prezioak ikaragarri igoz joaten ziren.

XV. mendean, veneziar merkatariek espezien merkataritza ia-ia monopolizatua zuten. Ibilbidea Moluka uharteetan (Espezien Irla) hasi eta Malakako itsasartea zeharkatzen zuen, Indiatik eta Arabiatik igaro baino lehen.

Islamak eskubide batzuen ordainketa eskatzen zuen, eta Indiara eta Ekialdeko merkatuetara sartzeko hesi gisa jardun zuen.

Zerumuga berriak

Ekialdera heltzeko bide berrien bila, portugaldar zein gaztelauak itsasoan zehar abiatu ziren. Zeregin horretan ari zirela, euren koroentzako lurralde berri eta urrunak ezagutu eta beretu zituzten.

Espezien ibilbidea kontrolatzen zuenak mundua kontrolatuko zuen.

Europar mugak urrunera hedatu ziren urte gutxian; izan ere, Afrikaren inguruko hegoalderanzko espedizioak egin zituzten Bartolome Diaz eta Vasco da Gama portugaldarrek, eta Kristobal Kolon Amerikara iritsi zen 1492an.

Itun hori 1494ko ekainaren 7an sinatu zen Portugalgo Joan II.a erregearen eta Gaztelako Elisabet I.a eta Aragoiko Fernando II.aren artean. Horren arabera, mundua bi hemisferiotan banatuta geratuko zen, poloetatik eta Cabo Verdetik mendebalderantz 370 legoara igarotzen zen marra baten bidez. Ekialdeko hemisferioa Portugalgo Koroarentzat izango zen, eta, mendebaldekoa, Gaztelako Koroarentzat. Asmoa zen horren arabera banatzea ezagutzen joango ziren itsasoak eta lurrak.

Ibilbide portugaldarra

1509ko irailaren 11n, Sequeiraren agindupean eta Magallaes soldadu soil gisa zuela, espedizio portuges bat Malakako portura iritsi zen, Malakako itsasarte estrategikoan.

Ekialdetik Mendebaldera eta iparraldetik hegoaldera igarotzen ziren ontzi guztiak itsasarte hartatik igarotzen ziren.

MALAKA XIII. mendearen hasieran sortua, funtsezkoa izan zen Islama malaysiar artxipelagoan zehar zabaltzeko. Portu horrek Guangzhou, Japonia, India eta Moluka uharteen arteko merkantzia trafikoa jasotzen zuen. Bertan lehorreratzen ziren Malaysiatik, Txinatik eta antzinako Thailandia edo Siametik zetozen ontzi ugariak.

1511ko uztailean, Albuquerqueren agindupeko ontzidi portugaldar batek Malaka hiria bere egin, eta Espezien Uharteetara heltzeko igarobidea kontrolatzen hasi zen. Magallaes espedizio horren parte izan zen.

Amerikan zeharreko espedizioak 1519ra arte

Tordesillasko Itunaren ondorioz, Gaztelako biztanleek ez zuten eskubiderik Indietara hegoaldetik heltzeko. Espedizio ugarik, ez soilik gaztelauek, igarobide bat bilatu zuten Mendebaldetik, Amerika zeharkatuta. Modu horretan hasi ziren lurralde berriak eta izugarri handiak ezagutzen eta konkistatzen.

Fernando Magallaes

Emadazue eskuaira bat eta Ozeano Barerako igarobidea aurkituko dut”

Audientzia Gaztelako erregearekin

Berehala interesatu zitzaion proiektua 19 urteko monarka gazteari, eta portugaldarra ontzidiaren almirante izendatu zuen.

Prestaketa

Magallaes arduratu zen xehetasun guztiak prest egoteaz.

Koroak 5 ontzi zahar eskaini zizkien, eta horiek egokitzen ibili ziren Magallaesen begirada zorrotzaren gidaritzapean.

San Antonio

Kapitaina: Juan de Cartagena

Edukiera: 120 tona Tripulazioa: 57 gizon

Trinidad

Kapitaina: Fernando Magallanes (Portugal)

Non eraikia: Bilbo

Edukiera: 110 tona Tripulazioa: 62 gizon

Ontzi horretan, 28 urteko Antonio Pigafetta italiarra sartu zen, eta Magallaesek hari eman zion bidaiaren kronika egiteko ardura.

Tripulazioko beste kide bat Frantzisko Albo kontramaisua izan zen. Nabigazio-egunkari bat idatzi zuen, espedizioan egindako ibilbidea deskribatzeko .

Concepcion

Kapitaina: Gaspar de Quesada

Edukiera: 90 tona Tripulazioa: 44 gizon

Kapitaina: Luis de Mendoza

Victoria

Non eraikia: Zarautz

Kapitaina: João Serrão (Portugal)

Santiago

Edukiera: 75 tona Tripulazioa: 33 gizon

Portugalgo Koroa

Gaztelako Koroa

India

Gaztelauak

Portugaldarrak

Beste batzuk

Magallaesen konbikzioa

Historisches Museum Frankfurt museoan (Alemania) aurki dezakegun Schönerren lur globoa. Argazkia: Historisches Museum Frankfurt museoa

Amerikako hegoaldeko lurmuturra eta Antartikaren antzeko hego lurralde bat banatzen dituen itsasartea. Akats baten ondorioz, Brasilie Regio izendatu zuen.

John Carter Brown Library

Espezien Irla

MAGALLAES | ELKANO Lurraren lehen zirkumnabigazioa

Tripulazioa

Historialariak ez datoz bat tripulazioaren kopuru zehatzei dagokienez.

1 | Ingalaterra

148 | Gaztela (Bizkaia: 21, Gipuzkoa: 8, Nafarroa: 3)

27 | Italia

9 | Ezezaguna

8 | Grezia

2 | Irlanda

1 | Malaysia

28 | Portugal

15 | Frantzia

5 | Flandria

3 | Alemania

Guztira, gutxi gorabehera, 247

Aurrekariak eta prestaketa Espezien ibilbidea Zerumuga berriak Tordesillasko Ituna Ibilbide portugaldarra Amerikan zeharreko espedizioak 1519ra arte Fernando Magallaes Magallaesen konbikzioa Audientzia Gaztelako erregearekin Prestaketa Tripulazioa DOKUMENTAZIOA ETA KREDITUAK

(e)n ekoizpena

DOKUMENTAZIOA

(r)entzat

Primer viaje en torno del globo, Antonio Pigafetta. Magallaes, Stefan Zweig. Derrotero del viaje al Maluco, Francisco Albo. Revista Española de Defensa – 361. zk – 2019ko maiatza. Elkano Fundazioa. www.rutaelcano.com | Munduari lehen itzulingurua.